W kronice zostały zamieszczone w porządku chronologicznym ważniejsze wydarzenia z życia SACTN

Aktywność astronomiczna SACTN w roku 2009

W 2009 roku dużo mówiło się o ważnych rocznicach astronomicznych w skali świata. Wspominano Keplera, za jego dzieło Astronomia Nova z prawami ruchu planet, wspominano Galileusza za użycie przed 400 laty lunety do obserwacji astronomicznych, przypominano o lądowaniu człowieka na Księżycu 40 lat temu. W Częstochowie istniały również nie małe powody lokalne, dla świętowania Międzynarodowego Roku Astronomii.

Na pierwszy plan wysuwa się 90 rocznica powołania w Częstochowie przez Ks. Bonawenturę Metlera Towarzystwa Przyjaciół Astronomii. 10 lat później nastąpiło oficjalne otwarcie, też przez Ks. Bonawenturę Metlera, miłośniczego obserwatorium astronomicznego w parku jasnogórskim. W ślad za tymi rocznicami biegnie następna, smutna – 70 lat od śmierci Ks. Metlera, tego wspaniałego miłośnika i popularyzatora astronomii. Upłynęło też 10 lat od śmierci Romana Janiczka, w Częstochowie godnego następcy Metlera, organizatora i pierwszego dyrektora Planetarium Śląskiego, odnowiciela obserwatorium Metlera w Częstochowie i wspaniałego popularyzatora wiedzy astronomicznej (czytelnik znajdzie w niniejszym kalendarzu wspomnienia o Romanie Janiczku). W końcu upłynęło też 5 lat od powołania do życia Sekcji Astronomicznej w ramach Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego. Najłatwiej zauważalnym skutkiem zaistnienia tej Sekcji jest planetarium częstochowskie, w IF AJD. Dzisiaj, 3 lata od oficjalnego otwarcia, planetarium jest niekwestionowanym centrum astronomicznej aktywności Częstochowy. Jednakże Sekcję powołano właśnie 5 lat temu, w roku 2004, w związku z mającym wtedy nastąpić zjawiskiem przejścia Wenus na tle tarczy Słońca. W Częstochowie zaobserwowano i udokumentowano to zjawisko po raz pierwszy w historii dziejów. Sukces obserwacyjny z przed 5 lat promieniuje w Częstochowie do dziś i owocuje coraz bardziej zaawansowanymi formami uprawiania astronomii i jej upowszechniania w środowisku.

Zamierzeniem niniejszego raportu jest przybliżenie czytelnikowi ważniejszych przejawów astronomicznej aktywności w Częstochowie w roku 2009.

Obronione prace w zakresie astronomii

Sylwia Grzelczyk otrzymała dyplom magistra fizyki w AJD pisząc pracę: Badanie absorpcyjnych linii molekularnych w widmach gwiazd.

Tomasz Nowak uzyskał w AJD licencjat z fizyki medycznej pisząc pracę: Fizyczne aspekty lotów załogowych na Marsa.

Marek Weżgowiec (Częstochowianin) uzyskał w UJ w Krakowie tytuł doktora w zakresie astronomii.

Nowy podręcznik akademicki

Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej UJ wydał podręcznik akademicki Elementy astronomii dla geografów autorstwa Bogdana Wszołka i Agnieszki Kuźmicz.

Spotkania SACTN

W ciągu roku odbyło się 34 regularne spotkania środowe, przy średniej frekwencji ponad 30 osób. Członkowie SACTN wygłosili w sumie 25 wykładów/pokazów. Pozostałe 9 spotkań zaszczycili swoją obecnością i wykładem goście spoza Częstochowy:

Prof. Michel Auriere (Francja) – Pic du Midi Observatory From Sun to Stars
Dr Henryk Brancewicz (Kraków) – Badania nad ewolucją gwiazd
Paulina Karczmarek (Toruń) – Astrosejsmologia
Dr Piotr Koperski (Warszawa) – O czym szumią planety
Mgr Katarzyna Kościńska (Warszawa) – Filologa widzenie astronomii
Dr hab. Maciej Mikołajewski (Toruń) – Najpiękniejsze odkrycia toruńskich teleskopów
Dr Agnieszka Pollo (Warszawa) – Wielkoskalowa struktura Wszechświata
Gregory Polinovsky (Kijów) – Tajemnicza gwiazda-Słońce
Janusz Wiland (Warszawa) – Program komputerowy „AstroJawil”

Paulina Karczmarek i Gregory Polinovsky gościnnie w Częstochowie (fot. B.Wszołek)

My wam pokażemy

Staraniem członków SACTN, akcją Gazety Wyborczej „My wam pokażemy” objęto również Planetarium w Instytucie Fizyki AJD oraz działającą w nim Sekcję Astronomiczną. W ostatnim dniu akcji, w sobotę 6 czerwca, w Planetarium zgromadziło się w sumie 56 osób by bliżej zapoznać się z astronomiczną aktywnością Częstochowy. Przez cały pierwszy tydzień czerwca w Gazecie Wyborczej ukazywały się artykuły o treściach dotyczących astronomii w Częstochowie. Gazeta rozdawała również swoim czytelnikom, bilety darmowego wstępu na seans w Planetarium. W związku z akcją, na zajęcia Sekcji zaczęły uczęszczać nowe osoby.

Forum Młodych Nauki

W dniu 29 maja w Instytucie Chemii AJD odbyło się V Interdyscyplinarne Seminarium Studenckie „Forum Młodych Nauki”. Sekcja Astronomiczna Koła Naukowego Studentów Nauk Przyrodniczych przedstawiła dwa wykłady:
Agnieszka Debudej i Sylwia Kusiak – Planeta Wenus i jej obserwacje w Częstochowie
Sylwia Grzelczyk i Bogdan Wszołek – Linie molekularne w widmach gwiazd

Stowarzyszenie „Astronomia Nova”

W dniu 20 marca w Planetarium IF AJD odbyło się zebranie założycielskie stowarzyszenia Astronomia Nova. W zebraniu wzięło udział 12 czynnych astronomów polskich oraz ponad 20 innych osób aktywnie sprzyjających rozwojowi inicjatyw astronomicznych i astronautycznych. Wybrano władze Stowarzyszenia i ustalono statut. Stowarzyszenie zrzesza astronomów zawodowych oraz innych miłośników i sympatyków astronomii. W zakres działań statutowych wchodzą m.in. działania na rzecz rozwoju bazy obserwacyjnej i dydaktycznej w zakresie astronomii, astronautyki oraz nauk pokrewnych. Motywacją dla założenia stowarzyszenia była głównie chęć uzyskania osobowości prawnej dla zintensyfikowania działań na rzecz budowy obserwatorium astronomicznego na Jurze. W dniu 22 grudnia Sąd Okręgowy w Częstochowie zarejestrował Stowarzyszenie.

Astronomicznie w Kijowie

W dniach 27.04. - 2.05. w Kijowie odbyła się w Uniwersytecie Tarasa Szevczenki konferencja Naukowa „16th Open Young Scientists’ Conference on Astronomy and Space Physics”. Częstochowianie wzięli w niej czynny udział:

Bogdan Wszołek – We Do Not Forget Johannes Kepler (wykład proszony)
Artur Durajski, R. Szczęśniak, M.M. Jarosik, M. Szczęśniak – The Cold Free-Floating Giant Planets
Karina Bączek – Space Tourism

Częstochowscy studenci w centrum Kijowa.
Od lewej: Agnieszka Kuźmicz, Artur Durajski i Karina Bączek (fot. B.Wszołek)

Bieg astronomiczny

W dniu 10 maja odbył się pierwszy bieg astronomiczny z Jasnej Góry na Ostrą Górę w Pabianicach w gminie Janów. Pobiegli Ryszard Staniewski i Bogdan Wszołek. Towarzyszyli im na rowerach Adam Strzelecki i Artur Leśniczek. Wystartowano spod starego obserwatorium astronomicznego w parku jasnogórskim o godzinie 9:30. Dystans 27 kilometrów na Ostrą Górę, gdzie planuje się organizację zamiejskiego obserwatorium astronomicznego, pokonano w 3 godziny i 10 minut. Bieg odbył się z inicjatywy stowarzyszenia Astronomia Nova.

Konferencja Astronomiczna Młodych

Dnia 15 maja odbyła się w Planetarium IF AJD pierwsza Częstochowska Astronomiczna Konferencja Młodych „Wybrane zagadnienia astrofizyki”. Wygłoszono kilkanaście referatów z różnych dziedzin astronomii. W konferencji wzięło udział ponad 30 osób. Przyczynki konferencyjne są publikowane w tym kalendarzu (rozdział 4).

Wykłady z astronomii w IF AJD

W dniu 27 maja na zaproszenie Bogdana Wszołka przybyła do Częstochowy
dr Agnieszka Pollo (Instytut Problemów Jądrowych im. Andrzeja Sołtana w Warszawie oraz Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie), która wygłosiła w Instytucie Fizyki AJD bardzo interesujące wykłady:
1. „Ewolucja wielkoskalowej struktury Wszechświata”
2. „Wszechświat w podczerwieni”

Dr Agnieszka Pollo (fot. B.Wszołek)

Konkurs Urania

Dnia 8 czerwca w Planetarium IF AJD odbył się finał VI Okręgowego Konkursu Astronomicznego "URANIA" dla młodzieży z gimnazjów i ze szkół ponadgimnazjalnych. Konkurs, jak co roku, zorganizowała Sekcja Astronomiczna Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego oraz Instytut Fizyki AJD. Urząd Miasta Częstochowy przekazał 1000 złotych na nagrody.

Najlepsze miejsca wśród gimnazjalistów zajęli:

I miejsce - Ceballos Gabriel (najlepszy wynik w konkursie)
II miejsce - Roszak Oliwier
dwa III miejsca - Marczak Anna i Służalec Michał

Najlepsze miejsca wśród ponadgimnazjalistów zajęli:

I miejsce - Malenta Mateusz
II miejsce - Witczak Mateusz
III miejsce - Pieniążek Magdalena

Uczestnicy i ich opiekunowie oraz organizatorzy konkursu URANIA (fot. M.Nowak)

Współpraca astronomiczna między Częstochową i Lourdes

W dniach 8-12 czerwca 2009 na zaproszenie dr. Bogdana Wszołka przyjechał do Częstochowy prof. Michel Auriere – astronom z Obserwatorium Pic du Midi w Pirenejach. Michel Auriere reprezentował Dyrektora Obserwatorium i przyjechał w celu rozpoznania stanu astronomii w Częstochowie, w mieście bliźniaczym w stosunku do Lourdes. Należy dodać, że w roku 2008 za sprawą władz Lourdes i Częstochowy zapoczątkowano współpracę w zakresie astronomii między zaprzyjaźnionymi miastami. Częstochowscy miłośnicy astronomii pojechali wtedy do Lourdes i na Pic du Midi i zapoznali się z tamtejszym imponującym zapleczem astronomicznym. Do tej pory, w ramach rozwijającej się współpracy, udało się:
1. Stworzyć międzynarodową naukową grupę (francusko-włosko-polską) dla interdyscyplinarnych badań natury tzw. międzygwiazdowych pasm rozmytych. Pierwszy projekt wyrafinowanych obserwacji 2-m teleskopem na Pic du Midi już uzyskał akceptację strony francuskiej i został przydzielony czas obserwacyjny na rok 2010.
2. Pokonać opory dyrekcji Obserwatorium Astronomicznego na Pic du Midi co do urządzania międzynarodowych studenckich astronomicznych szkół letnich w tymże obserwatorium. Obecnie wydzielono już pomieszczenia, które dostosowuje się na potrzeby takich szkół, a także tworzy się program szkoleniowy w oparciu o teleskopy znajdujące się na Pic du Midi..
W roku 2010 do Częstochowy przyjadą miłośnicy astronomii z Lourdes, w ramach obchodów 20-lecia podpisania umowy o współpracy pomiędzy Lourdes i Częstochową. Zostaną wtedy ustalone obszary współpracy w zakresie astronomii amatorskiej.

Bogdan Wszołek i Michel Auriere rozmawiają o formach współpracy astronomicznej (fot. K.Bączek)

Wyprawa naukowa na Krym

W dniach 27 lipca – 12 sierpnia zorganizowano wyprawę naukową częstochowskich miłośników astronomii do zespołu krymskich obserwatoriów astronomicznych. Kwatery, za symboliczną opłatą, użyczyły: Krymskie Obserwatorium Astrofizyczne Ukraińskiej Akademii Nauk oraz Krymskie Obserwatorium Astronomiczne Narodowego Instytutu Astronomicznego im. Szternberga w Moskwie. Zwiedzano w sumie cztery najważniejsze obserwatoria. Szczególnie imponujące instrumenty badawcze, do jakich udało się dotrzeć to m.in.: optyczny teleskop Szajna w Nauchnym (2.6 – metrowe lustro), wielki wieżowy teleskop słoneczny w Nauchnym (z lustrem 1 m), zespół teleskopowy do pośredniej rejestracji kosmicznych promieni gamma w Naucznym (baterie 1 metrowych luster), RT-22 w Katzeville (wspaniały radioteleskop na brzegu morza), teleskop optyczny firmy Zeiss w obserwatorium w Simeiz na górze Koszka (z lustrem 1 m) oraz olbrzymi dalmierz laserowy (też na Koszce), służący do precyzyjnego namierzania sztucznych satelitów i ewentualnie drobnych ciał niebieskich, które zbyt mocno zbliżą się do Ziemi. Równolegle do programu naukowego realizowano, nie mniej bogaty, program turystyczno-rekreacyjny. Wędrówek górskich, spiekoty słonecznej, kąpieli morskich i różnych niespodzianek było czasem ponad zwyczajne granice wytrzymałości.

Częstochowscy studenci w drodze na Aj Petri o niedzielnym poranku (fot. B.Wszołek)

Obserwacja roju Perseidów

W nocy 12/13 sierpnia kilkunastu częstochowskich miłośników astronomii, pod przewodnictwem Artura Leśniczka, zliczało „spadające gwiazdy” w Olsztynie k/Częstochowy. Zanim niebo pokryło się chmurami, zaobserwowano łącznie 93 meteory (średnio, około 1 na minutę).

Astrofest-2009 w Odessie

W dniach 25-29 sierpnia odbyła się w Odessie, w uniwersyteckim kurorcie „Czarnomorka”, międzynarodowa konferencja naukowa poświęcona astronomii miłośniczej. W Częstochowie, z zaproszenia skorzystał tylko dr Bogdan Wszołek. Oprócz wykładów, przybliżających wielorakie formy aktywności amatorów w astronomii, program obejmował zwiedzanie zamiejskiego uniwersyteckiego obserwatorium astronomicznego. W obserwatorium tym znajduje się rozłożony na około hektarowej powierzchni układ anten tworzący wielki radioteleskop. Nadto, obserwatorium posiada bardzo bogatą kolekcję klisz fotograficznych z obrazami nieba, gromadzonymi w ramach długoletniego rutynowego przeglądu. Władze Uniwersytetu Odesskiego udostępniają klisze również miłośnikom astronomii. Ci najbardziej eksploatują je dla badań gwiazd zmiennych. Serie fotografii tego samego obszaru nieba, ale wykonanych w różnych czasach, pozwalają badaczom uzyskiwać całkiem przyzwoite krzywe blasku dla wielu gwiazd zmiennych. Dla częstochowskich miłośników astronomii, jeśli zechcą skorzystać, podwoje Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Odesskiego stoją otworem.

Dr Bogdan Wszołek i Dr Henryk Brancewicz na tle radioteleskopu
w Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu Odesskiego w Majakach (fot. V.Marsakova)

Częstochowski Oddział PTMA im. Ks. Bonawentury Metlera

W dniu 14 października Międzynarodowego Roku Astronomii, w 70 rocznicę tragicznej śmierci ks. Bonawentury Metlera – kapłana i niezłomnego popularyzatora astronomii, reaktywowano Częstochowski Oddział PTMA. W zebraniu założycielskim, które odbyło się w Planetarium IF AJD, wzięło udział ponad 25 osób. Podjęto decyzję o utworzeniu Oddziału i o nadaniu mu imienia Ks. Bonawentury Metlera. Członkowie Oddziału Częstochowskiego mogą się nazywać „Metlerowcami”. Podczas zebrania wybrano władze Oddziału. Jeszcze w październiku Metlerowcy skompletowali odpowiednie dokumenty i zaopatrzyli się w pieczęcie. W listopadzie zawisły szyldy Oddziału w Instytucie Fizyki AJD, który udzielił Metlerowcom siedziby (adres: Al. Armii Krajowej 13/15). Metlerowcy są spadkobiercami dorobku i kontynuatorami działalności dotychczasowej Sekcji Astronomicznej Częstochowskiego Towarzystwa Naukowego. Zarząd CzTN oficjalnie rozwiązał Sekcję z dniem 31 grudnia, na prośbę jej założyciela, wobec zaistnienia struktury organizacyjnej wyższego rzędu, zrzeszającej częstochowskich miłośników astronomii. Metlerowcy zachowują logo dawniejszej SACTN w niezmiennej formie graficznej. Tekst zostaje zamieniony na aktualny. Mogą niezależnie używać logo PTMA.

Władze Metlerowców. Od lewej: (z przodu) Jan Wieczorek (Cz. Zarz.), Artur Leśniczek (Cz. Zarz.), Julita Ozga (Sekretarz), Bogdan Wszołek (Prezes), Agnieszka Debudej (Skarbnik),
Waldemar Zwierzchlejski (Wiceprezes), Marek Makowski (Wiceprezes),
(z tyłu) Tomasz Barański (KR) i Anna Jura (KR). (fot. A. Leśniczek)

Luneta Metlera znów w Częstochowie

Luneta Metlera. Długość ponad dwa metry, średnica tubusa 12 cm. (fot. B.Wszołek)

W październiku, po latach „tułaczki”, luneta Metlera powróciła do Częstochowy. Zarząd Główny PTMA powierzył lunetę opiece Zarządu Częstochowskiego Oddziału. Luneta z obiektywem Zeissa 110 mm, o ogniskowej 204 cm, do wybuchu II wojny światowej znajdowała się w częstochowskim obserwatorium w parku jasnogórskim. Założyciel i dyrektor obserwatorium, Ks. Bonawentura Metler, otrzymał lunetę od mjr Wincentego Skrzywana w 1928 roku i używał jej przez 11 lat, do samej śmierci. Luneta najpierw służyła ponoć w armii carskiej, potem w wojsku polskim. W 1928 roku przeszła do służby cywilnej. W czasie wojny się ukrywała. Potem, już w postaci odmienionej, służyła miłośnikom astronomii w Częstochowie, a następnie w Potarzycy. Obecnie powraca do swojej dawnej świetności. Poddano ją zabiegom renowacyjnym i dorobiono dla niej stojan. Jeszcze nie ustalono, gdzie będzie jej stałe posadowienie. Obecnie, wraz z zegarem astronomicznym Metlera, zdobi siedzibę Zarządu Oddziału Metlerowców.

Konferencja naukowa „Astronomia – nauka i wiara”

W dniach 26-28 listopada w Planetarium IF AJD w Częstochowie odbyła się konferencja naukowa „Astronomia - nauka i wiara”, dla uczczenia pamięci Księdza Bonawentury Metlera. Program konferencji obejmował trzy sesje: „Życie i działalność astronomiczną Księdza Bonawentury Metlera”, „Między nauką i wiarą” oraz „Wybrane zagadnienia astronomii współczesnej”. Wygłoszono 21 wykładów. Ponad 70 osób uczestniczyło w konferencji. W ramach zdarzeń towarzyszących, odprawiono mszę św. za duszę Ks. Metlera, zwiedzano Jasną Górę (w tym Bibliotekę Jasnogórską), oglądano wystawę grafik o treściach astronomicznych Jacka Drążkowskiego, oglądano seanse w planetarium. (Szczegóły n.t. konferencji zebrano w oddzielnym artykule w tym kalendarzu)
Minęło 70 lat od męczeńskiej śmierci księdza Bonawentury Metlera – człowieka gorącej wiary i postępowej myśli, któremu badania przyrodnicze, a zwłaszcza astronomiczne, służyły pogłębianiu wiedzy o Bogu. Stojąc jakby w jednym szeregu z Kopernikiem, Keplerem i Galileuszem głosił potrzebę dążenia do jedności między mistycznym i naukowym sposobem doświadczania rzeczywistości. Zdawał sobie sprawę, że ta jedność leży u podstaw postępu ludzkości zarówno w zakresie materialnym jak i etyczno-moralnym.
Wydało się słuszne, by w roku 2009 – ogłoszonym jako Międzynarodowy Rok Astronomii, nadto zazębiającym się z Rokiem Kapłańskim – zorganizować w Częstochowie konferencję naukową dla uczczenia pamięci księdza Metlera oraz dla odświeżenia refleksji o doniosłej roli astronomii w kształtowaniu poglądów naukowych i religijnych.

Bonawentura Metler (1866, 1939), wybitny Polak, kapłan i astronom, twórca obserwatorium astronomicznego w Częstochowie i współzałożyciel Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Astronomii.

Studiował astronomię najpierw w Sorbonie, a następnie w Innsbrucku i Oxfordzie. Przyjaźnił się ze znanym francuskim astronomem Kamilem Flamarionem. Pod jego kierunkiem skonstruował teleskop. Po powrocie do Polski osiadł w Częstochowie. Pracował tu jako nauczyciel religii i astronomii w miejskich szkołach oraz prowadził obserwacje astronomiczne w swoim obserwatorium. W roku 1928 zwieńczył sukcesem swoje długie starania o zorganizowanie w Częstochowie miejskiego obserwatorium astronomicznego. Był pierwszym prezesem Częstochowskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Astronomii i z niebywałą pasją popularyzował wiedzę astronomiczną wśród dzieci i młodzieży. Został rozstrzelany przez Niemców 2 września 1939 roku.

Ksiądz Metler, jako „mąż uczony i zapoznany z Ziemią i Wszechświatem wychodził do ludu, niosąc mu wesołą nowinę Obywatelstwa Niebios”. Bolało go, że „astronomia dla tak wielu, nawet z wykształceniem wyższym, pozostaje rzeczą obojętną”. Uważał, że „Częstochowa, gród Maryi, powinna dać pożądanym swym gościom pielgrzymom sposobność wyjrzenia poza Ziemię, ku innym światom – het ku Niebiosom Empirejskim, i stworzyć u stóp Jasnej Góry, godne Sanktuarium Narodowego Obserwatorium Astronomiczne. Na zegarze słonecznym w parku pod Jasną Górą widnieje swoisty „testament” Metlera:

Quam Virgo Dilexit
Hic Urbem Ad Astra
Appellat Et Gentem
Buona Ventura

(Tak Panna umiłowała to miasto, że ku gwiazdom je przywołuje,
ku lepszej przeznaczając przyszłości)

Przy lunecie Metlera: (od lewej) Dr hab. Krzysztof Maślanka, Ks. Prof. dr hab. Konrad Rudnicki, Ks. Prof. dr. hab. Stanisław Wszołek, Dr Bogdan Wszołek (fot. A. Leśniczek)

Starania o dydaktyczne obserwatorium astronomiczne

W październiku wysłano do Pana Wojewody śląskiego, Marszałka oraz Prezydenta miasta Częstochowy prośbę o wspólną pomoc finansową w organizacji dydaktycznego obserwatorium astronomicznego w Instytucie Fizyki AJD. Sądzono, że prośba spotka się z łatwiejszym zrozumieniem w związku z tym, że jest formułowana w Międzynarodowym Roku Astronomii. Prośba do Pana Wojewody brzmiała następująco:

„Zwracam się z prośbą o pomoc w organizacji środowiskowego obserwatorium astronomicznego w Częstochowie. Argumentację potrzeby stworzenia takiego obserwatorium, obraz aktywności astronomicznej Częstochowy oraz plan realizacji projektu zawierają odpowiednio załączniki 1, 2 i 3. Tą samą prośbę kieruję również do Pana Marszałka Województwa Śląskiego i Pana Prezydenta Częstochowy, mając w zamyśle wspólną realizację przedsięwzięcia, którego koszt oceniam na łączną kwotę 90 000 złotych. Pieniądze te są potrzebne na zakup skomputeryzowanego teleskopu oraz profesjonalnego detektora cyfrowego (CCD) wraz z oprogramowaniem. W oparciu o powyższą aparaturę zostanie zorganizowane obserwatorium astronomiczne na terenie Instytutu Fizyki Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, w którego organizację zaangażuje się Uczelnia i Polskie Towarzystwo Miłośników Astronomii.”

Prośbę argumentowano tak:

„W Częstochowie w okresie międzywojennym zostało założone obserwatorium astronomiczne dzięki staraniom Ks. Bonawentury Metlera, przy dużym wsparciu ze strony władz miejskich. Metler był wszechstronnie wykształconym człowiekiem i wspaniałym propagatorem wiedzy astronomicznej. Posiadał największy w Polsce przedwojennej teleskop (o średnicy zwierciadła 30 cm). Obecnie Częstochowa nie ma żadnego obserwatorium astronomicznego.
W tym roku minęło 70 lat od męczeńskiej śmierci Ks. Metlera. Mija też 90-ta rocznica utworzenia, z jego inicjatywy, Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Astronomii (dzisiejszego PTMA). Rok 2009 jest obchodzony na całym świecie jako Międzynarodowy Rok Astronomii. Z tej racji w Polsce podjęto liczne działania łagodzące braki dostępu społeczeństwa do wiedzy astronomicznej. W Częstochowie też zorganizowano wiele akcji edukacyjnych, ale najwspanialszym ich zwieńczeniem byłoby stworzenie obserwatorium.
Najważniejszym argumentem dla organizacji obserwatorium jest jednakże potrzeba zaspokojenia społecznych potrzeb w zakresie:
1. Edukacji studentów, zwłaszcza przyszłych nauczycieli, w zakresie astronomii,
2. Edukacji częstochowskich miłośników astronomii,
3. Edukacji społeczeństwa (grupy szkolne, grupy turystyczne),
4. Budzenia szlachetnych zainteresowań wśród młodzieży,
5. Przeprowadzania obserwacji unikalnych zjawisk na niebie.
Warto też zauważyć, że wobec ożywienia zainteresowania astronomią w Częstochowie, brak przyzwoitego teleskopu coraz bardziej staje się rzeczą wstydliwą i źle świadczy o organizacji społecznej w regionie. Wyjazdy częstochowskich miłośników do zagranicznych ośrodków astronomicznych (choćby na Słowacji, nie mówiąc już o Ukrainie czy Francji) stwarzają okazję by zrozumieć jak daleko pozostajemy w tyle pod względem instrumentarium. Pytani o teleskopy, jakimi się w Częstochowie posługują ze wstydem wymieniają własne lornetki i dziecięce lunetki.
Organizacja nowoczesnego, choć taniego, dydaktycznego obserwatorium astronomicznego w Częstochowie ma również służyć budowaniu świadomości społecznej o potrzebie zbudowania na Śląskiej Ziemi Obserwatorium Astronomicznego o światowym standardzie. Jedną z niewielu możliwych jego lokalizacji jest Jura Krakowsko-Częstochowska, na której sam Metler chciał zbudować naukowe obserwatorium astronomiczne.”

Przedstawiono następujący plan realizacji projektu:

„W Instytucie Fizyki Akademii im. Jana Długosza (AJD) jest duży taras obserwacyjny przylegający do kopuły planetarium. Na tarasie można urządzić stanowisko obserwacyjne. Nowoczesny teleskop, o średnicy zwierciadła 25-30 cm, powinien być wyposażony w kamerę CCD i zestaw elektroniczny pozwalający na zdalne sterowanie. Centrum elektronicznego sterowania teleskopem i analizy uzyskiwanych danych można zorganizować w istniejącej pracowni dydaktycznej. Tym sposobem będzie możliwe prowadzenie obserwacji grupowo bez konieczności wychodzenia na taras. W wersji bardziej zaawansowanej, teleskop będzie mógł pracować jako robot obsługiwany drogą internetową z dowolnego miejsca na Ziemi. Dla organizacji obserwatorium, teleskop i jego oprzyrządowanie należy zakupić natomiast reszta (pomieszczenia, media, komputery, meble, ...) może być zabezpieczona przez AJD.
Biorąc pod uwagę, że teleskop miałby głównie pracować w warunkach rozświetlonego miejskiego nieba nie ma sensu kupować droższego zestawu, jak również instalowania go na stałe pod kopułą. Teleskop powinien być lekki i przenośny. Współcześnie, niedogodności związane z lekkimi teleskopami są w dużej mierze łagodzone przez elektroniczny system sterowania. Teleskop z przenośnym montażem może być w razie potrzeby w łatwy sposób przewieziony za miasto, gdzie przy czystym niebie można przeprowadzać obserwacje np. w ramach obozów astronomicznych dla młodzieży.”

W odpowiedzi na prośbę stwierdzono:

Pan Wojewoda – „ ...z przykrością informuję, iż brak jest podstaw prawnych do finansowania powyższego zadania z budżetu Wojewody Śląskiego”
Pan Prezydent Częstochowy (ściślej, pełniący obowiązki po odwołaniu Prezydenta) – „... z przykrością informuję, że Gmina Częstochowa w chwili obecnej nie ma możliwości przystąpienia do wspólnej realizacji utworzenia obserwatorium astronomicznego ze względu na brak środków finansowych zarezerwowanych na ten cel”
Pan Marszałek – „ ... w przypadku uzyskania dodatniego wyniku finansowego za rok 2009, zostanie rozważona możliwość wsparcia finansowego Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie w celu umożliwienia zakupu odpowiedniej aparatury tworzonego obserwatorium astronomicznego. O ewentualnym wsparciu finansowym zostanie Pan powiadomiony odrębnym pismem.”

Częstochowska astronomia, a nagrody Nobla

W grudniu 2009, jak co roku, miało miejsce rozdanie nagród Nobla. Z fizyki nagrody otrzymali: Charles Kao, za wynalezienie światłowodów oraz Willard Boyle i George Smith za wynalezienie CCD. Dr Bogdan Wszołek uczestniczył w części uroczystości i wręczył wszystkim trzem noblistom zdjęcia z przejścia Wenus na tle tarczy Słońca wykonane w Częstochowie w 2004 roku. (Więcej informacji w osobnym artykule tego kalendarza).

George Smith odwzajemnia się Bogdanowi Wszołkowi autografem
za otrzymane zdjęcia Wenus (fot. A.Kołodziejczyk)

Wizyta w Muzeum Noblowskim w Sztokholmie

W Międzynarodowym Roku Astronomii Muzeum Noblowskie w Sztokholmie wypożyczyło z Florencji oryginalną lunetę Galileusza oraz bardzo dużo pamiątek po Galileuszu, Keplerze i innych. Magdalena i Bogdan Wszołkowie uczestnicząc w uroczystościach noblowskich odwiedzili również muzeum i podziwiali tam wyjątkowo unikalne eksponaty.

Luneta Galileusza wykonana w 1610 roku z drewna, szkła i skóry.
Jej długość wynosi 927 mm. (fot. B.Wszołek)

Rysunek z oryginalnej pracy Galileusza, obrazujący występowanie faz u Wenus (fot. B.Wszołek)

Fragment rękopisu Galileusza z 1610 roku dotyczący Saturna (fot. B. Wszołek)